Lucjan Buchalik, Jarosław Różański (red.), Ex Africa semper aliquid novi, t. V, Żory: Muzeum Miejskie w Żorach, Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne 2020, ss. 260.

Quid novi ex Africa ? – to częste, odwieczne niemal pytanie stawiane przede wszystkim w epoce odkryć geograficznych. Nieznane wtedy zupełnie wnętrze kontynentu stanowiło zagadkę i zachęcało wielu do jego zbadania. Zainicjowana w 2014 r. przez Muzeum Miejskie w Żorach seria wydawnicza Ex Africa semper aliquid novi odpowiada na to dawne pytanie wskazując na bogatą przeszłość kontynentu, ale przede wszystkim na różne aspekty jego współczesnego życia. Jest to bowiem kontynent pełen możliwości i nadziei.

Kolejny, piąty tom z tej serii koncentruje się na sztuce, antropologii rzeczy i literaturze. Otwiera go obszerny tekst Katarzyny Mich mówiący o kształtowaniu się lokalnej kultury starożytnej Nubii po upadku Meroe. To spojrzenie tak daleko wstecz podkreśla, iż afrykańska przeszłość kryje wciąż wiele tajemnic i wskazuje na potrzebę jej badania i nowych interpretacji. Kolejne dwa teksty – Jarosława Różańskiego (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) oraz Sławomira Szafrańskiego (Uniwersytet Szczeciński) ukazują przeszłość polskich badań w Afryce, koncentrując się na Ryszardzie Buchcie – pionierze fotografii w Sudanie oraz na Leopoldzie Janikowskim, badającym głównie tereny dzisiejszego południowego Kamerunu. Akcent wybitnie krajowy nosi ostatni tekst w dziale „Sztuka i antropologia rzeczy” autorstwa Anny Nadolskiej-Styczyńskiej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, prezentujący badania nad ciekawą kolekcją afrykanistyczną Muzeum Misyjno-Etnograficznego w Pieniężnie. Ostatni tekst w tym bloku tematycznym, autorstwa Anety Pawłowskiej z Uniwersytetu Łódzkiego, związany jest również z Europą i Afryką, co odzwierciedla analizowane malarstwo Irmy Stern.

Drugi blok tekstów poświęcony jest literaturze i teatrowi. Otwiera go tekst Ewy Kalinowskiej z Uniwersytetu Warszawskiego, poświęcony literaturze rwandyjskiej i jej spojrzeniu na tragiczne ludobójstwo z lat dziewięćdziesiątych XX w. Izabela Zatorska – znawczyni teatru i literatury malgaskiej z tego samego uniwersytetu – przedstawia dwa teksty związane z XX. wiecznym teatrem na tej największej wyspie Afryki. Ostatni tekst w tym bloku, autorstwa Patrycji Kozieł, przedstawia działalność instytucji i stowarzyszeń literackich w Ghanie.

Tom zamykają teksty umieszczone w Varia. Pierwszy z nich jest owocem badań Lucjana Buchalika (Muzeum Miejskie w Żorach), prowadzonych wśród Tamberma z Togo w latach 2000 i 2012. Drugi stara się spojrzeć na historię z perspektywy badawczej południowo-sudańskich rodzimych elit, prezentując ludy Szylluk-Luo jako twórców cywilizacji światowej (Maciej Zabek, Uniwersytet Warszawski). W ostatnim tekście Wojciech Trojan – badacz nie związany z żadnym z ośrodków naukowych – mówi o wstydliwych kartach z historii kolonizacji Rzeszy Niemieckiej: „Niemieccy łowcy czaszek w Afryce w kontekście antropologiczno prawnym”.

Tom ten można pobrać w PDF bez odpłatności pod adresem: https://www.academia.edu/44554525/

Słowa kluczowe: Nubia, chrześcijaństwo w Nubii, Ryszard Buchta, Południowy Sudan, Bahr Al-Ghazal, Leopold Janikowski, Stefan Szolc-Rogoziński, Klemens Tomczek, Muzeum Etnograficzne w Pieniężnie, Afryka Południowa, Irma Stern, Rwanda, Madagaskar, Rabearivelo, Ghana, Tamberma, kolonie niemieckie.

Richard Buchta’s photos of the then-contemporary borderland between Sudan and Uganda constitute a priceless collection, dating as they do from the 1870s. They were taken using older techniques. They were published in 1881 in Berlin in a very limited edition, intended only for specialists. In spite of this they gained great popularity in publishing houses of the 19^th century. This collection is valuable for its pioneering character, as well as for capturing images and persons very important to the history of that region. These photos were forgotten in the 20^th century. In the 21^st century they have become—thanks to the internet—a component of global information, forming an image of the past and the culture of that part of Africa. Much more modest is the heritage of writings left by Richard Buchta. These do not go beyond basic news—at that time very new and interesting—yet they are characterized by remarkable reliability and attention to detail. Another challenge Richard Buchta presents to us is certainly that of recovering his more personal reflections and, perhaps, texts in Polish, since the place of his birth and the environment in which he was raised testify to his close ties to Polish culture.  

Key words: Richard Buchta, South Sudan, Bahr Al-Ghazal, Charles Thomas Wilson, Roberta William Felkin, Wilhelm Junker, Zande (Makaraka), African Photographic Archive

Jarosław Różański, Ryszard Buchta – małopolski fotograf i badacz Sudanu, w: Lucjan Buchalik, Jarosław Różański (red.), Ex Africa semper aliquid novi, t. V, Żory: Muzeum Miejskie w Żorach, Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne 2020, s. 51-62.

Open access: https://www.academia.edu/44554565/ [see also: uksw.academia.edu/Rozanski]

Fotografie Ryszarda Buchty z pogranicza współczesnego Sudanu i Ugandy stanowią zbiór wprost bezcenny, gdyż pochodzący jeszcze z lat 70. XIX w. Były one wykonane w starej technice. Zostały wydane w 1881 r. w Berlinie w bardzo ograniczonym nakładzie, przeznaczonym tylko dla specjalistów. Mimo to zyskały dużą popularność w wydawnictwach z XIX w. Wartością tego zbioru jest jego pionierskość, a także uchwycenie obrazów i ludzi bardzo ważnych dla historii tego regionu. W XX w. fotografie te zostały zapomniane. W XXI w. stały się one – dzięki Internetowi – częścią ogólnoświatowej wiedzy, kształtując wyobrażenie o przeszłości i kulturze tej części Afryki. O wiele skromniejsza jest spuścizna pisana Ryszarda Buchty. Nie wychodzi ona poza podstawowe wiadomości – wówczas bardzo nowe i ciekawe – jednak cechuje ją niezwykła rzetelność i dbałość o szczegóły. Dodatkowym wyzwaniem, jakie Ryszard Buchta stawia przed nami, jest z pewnością odnalezienie jego bardziej osobistych refleksji oraz – być może – tekstów w języku polskim, gdyż miejsce jego urodzenia i środowisko, w którym się wychował, świadczy o jego bliskich związkach z kulturą polską.

Słowa kluczowe: Ryszard Buchta, Południowy Sudan, Bahr Al-Ghazal, Charles Thomas Wilson, Roberta William Felkin, Wilhelm Junker, Zande (Makaraka)

Jarosław Różański, Ryszard Buchta – małopolski fotograf i badacz Sudanu, w: Lucjan Buchalik, Jarosław Różański (red.), Ex Africa semper aliquid novi, t. V, Żory: Muzeum Miejskie w Żorach, Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne 2020, s. 51-62.

Darmowy dostęp w PDF: https://www.academia.edu/44554565/ [zobacz także: uksw.academia.edu/Rozanski]

Quid novi ex Africa? is a frequent, virtually perennial, question, posed especially during the era of geographical discoveries. The interior of the continent was rather unknown at that time, a mystery enticing many to explore it. The publication series Ex Africa semper aliquid novi, initiated by the City Museum of Zory (Poland) in 2014, addresses itself to this longstanding question, showing the rich past of this continent but most of all, the various aspects of contemporary life there. It is a continent full of potential and hope.

The next (fifth) volume in this series concentrates on art, the anthropology of things, and literature. It opens with an extensive text by Katarzyna Mich on the formation of the local culture of ancient Nubia after the fall of Meroe. This look so far back highlights the fact that there are still many mysteries hidden in Africa’s past and indicates a need for study and new interpretation of this past. The next two articles, by Jarosław Różański (Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw) and Sławomir Szafrański (University of Szczecin) present the past history of Polish research in Africa, concentrating on Ryszard Buchta, pioneer of photography in the Sudan, and Leopold Janikowski, a principal researcher of lands which are part of today’s southern Cameroon. The last text in the “Art and the Archeology of Things” section, by Anna Nadolskia-Styczyńska of the Nicolaus Copernicus University in Torun, bears an outstandingly national accent, presenting research on the interesting collection of Africana at the Missionary and Ethnographic Museum in Pieniężno. The final text in this thematic block, by Aneta Pawłowska of the University of Łódź, also links Europe and Africa, as reflected in an analysis of the paintings of Irma Stern.

The second section of texts is dedicated to literature and theater. It opens with a piece from Ewa Kalinowska of the University of Warsaw on the francophone literature of Africa and its perspective on the tragic genocide of the 1990’s. Izabella Zatorska, an expert on Malagasy theater and literature from the same university, presents two texts associated with 20th century literary occidentalisation – in theater and personal diary on that largest of African islands. The last text in this section, authored by Patrycja Kozieł, presents the activities of literary institutions and societies of Ghana.

The volume closes with texts placed under Varia. The first of these is the fruit of studies by Lucjan Buchalik (City Museum of Zory) conducted among the Tamberma of Togo from 2000–2012. The second one attempts to look at history from the research perspective of the South-Sudanese native elite, presenting the Shilluk-Luo peoples as creators of world civilization (Maciej Zabek, University of Warsaw). In the last text Wojciech Trojan—a researcher not associated with any academic center—speaks of the shameful pages of the history of the German Reich’s colonization: “German skull-hunters in Africa in an anthropological-legal context.”

Open access: https://www.academia.edu/44554525/

Key words: Nubia, Christianity in Nubia, Richard Buchta, South Sudan, Bahr Al-Ghazal, Leopold Janikowski, Stefan Szolc-Rogoziński, Klemens Tomczek, Ethnographic Museum in Pieniężno, South Africa, Irma Stern, Rwanda, Madagascar,  Rabearivelo, Ghana, Tamberma, German colonies